Ћирилица
TRG OD KNJIGE 2015. -28. jul (hronika)
MEĐUNARODNI SAJAM KNjIGA "TRG OD KNjIGE" HERCEG NOVI 2015.
Šta je drugo čitanje do razgovor u tišini.
(Volter Sevidž Lendor)
IZVODI IZ PROGRAMA ZA 28. 07. 2015.
OGLEDALO : stihovi / Bulat Okudžava
U programu koji je posvećen Bulatu Okudžavi, u ime izdavača je govorio Petar Živadinović – urednik IP Paideia, dok su tekst Mihaila B. Đakovića, Okudžavinog prevodioca na srpski jezik, čitali glumac Dejan Đonović i voditeljka Željka Čepić. Veče su upotpunili ruski umjetnici: Natalija Rasijeva – glumica Novog moskovskog dramskog teatra, gitarista Danil Basner i domrista Konstantin Fjodorov.
Tekst Mihaila B. Đakovića
(čitali Dejan Đonović i Željka Čepić):
DEJAN: Zbog iznenadnih zdravstvenih problema, spriječen da lično učestvuje, gospodin Mihailo B.Đaković koji je napravio izbor i prevod, i napisao pogovor za zbirku stihova OGLEDALO velikog sovjetskog pjesnika Bulata Okudžave, zamolio nas je da tekst koji je pripremio za večeras pročitamo u njegovo ime. Mi smo se potrudili da taj tekst bude vodič kroz predstavljanje ovog značajnog izdavačkog poduhvata izdavačke kuće PAIDEIA iz Beograda, i njime ćemo pokušati ispričati priču o pjesniku i njegovom djelu u narednik 30-ak minuta.
ŽELjKA: „Povod mog pojavljivanja na ovom sajmu knjiga je prošlogodišnji izlazak iz štampe moje knjige prepeva stihova poznatog ruskog pesnika i prozaiste Bulata Šalvoviča Okudžave, pod nazivom OGLEDALO, u godini u kojoj se navršilo i 90 godina od njegovog rođenja. Takođe bih ovom prilikom želeo da se zahvalim gospodinu Petru Živadinoviću i gospođi Vesni Janjić, vodećim ljudima izdavačke kuće PAIDEIA, koji su omogućili da se moja velika želja pretvori u stvarnost i po prvi put stihovi ovog, može se reći prvog ruskog pesnika sa gitarom pojave na našem jeziku, u jednom celovitom izboru koji obuhvata njegovo stvaralaštvo od 50-tih do 90-tih godina 20-og veka.
DEJAN: Život i stvaralaštvo Bulata Okudžave tesno su povezani sa istorijom ruskog 20-tog veka. Nekoliko puta ta istorija je prešla kao valjak preko njegove biografije, a objektivnu ocenu tih događaja moći će da da tek možda neka sledeća generacija. Biografija Okudžave je bila tipično ”sovjetska”. Sovjetsko stoleće ponudilo mu je mračno detinjstvo bez roditelja i životnu neizvesnost. Po ocu Gruzin (koji je bio partijski funkcioner, kao i njegovi stričevi), a po majci Jermenin, Okudžava je rođen na Arbatu, u Moskvi, 9 maja 1924 godine. Otac, očeva rođena sestra i četiri rođena strica streljani su u staljinskim čistkama krajem 30-tih godina, a majka mu je provela skoro dve decenije u logoru i progonstvu, deporovana kao povratnik. Odgajili su ga baka i tetka. Od tada je, noseći žig kao dete ”neprijatelja naroda” i formirao svoj karakter, prilično zatvoren, obazriv, ali duboko osećajan i romantičarskog duha.
ŽELjKA: Njegova pojava, jer svoje stihove nije recitovao, već ih je pevao prigušenim, mekim, setnim glasom, prateći se na akustičnoj gitari – delovala je eksplozivno kontrastno. Okudžavini filigranski stihovi protkani ironijom, koji su odslikavali realnost, duhovnu i socijalnu sliku stvarnosti i istinitu pripovest o vremenu i režimu, nikako nisu odgovarali vlastima.
ŽELjKA: Krajem pedesetih godina u jednom društvancetu svojih prijatelja prvi put je improvizovao - otpevavši jednu svoju pesmu uz pratnju gitare. To se toliko dopalo ljudima presitim zvaničnog socrealizma, da su se Okudžavine pesme preko noći raširile brzinom munje prvo po Moskvi, a posle toga po celom SSSR-u, bez obzira na to što, niti su još bile snimljene na gramofonskim pločama, niti izvođene na radiju ili televiziji. Pesme su odzvanjale sa magnetofonskih traka u stanovima radnika, inženjera, fizičara i službenika, pevali su ih uz gitaru na gradilištima i u vozovima.
ŽELjKA:Mora se priznati da je toj neviđenoj popularnosti pesnika doprinela upravo ta zvanična literatura socrealizma, u kojoj je šezdesetih godina ostala skoro sama gola ideologija, očišćena od bilo čega ljudskog i intimnog, ugrožavajući status jedinke, a naročito duhovnu slobodu.
DEJAN:Sovjetska scena, još preživljavajući i vidajući rane i traume masovnih ratnih razaranja i žrtava, bila je opterećena propagandom i udarničkim i veštačkim elanom u zamahu socijalističke izgradnje, uz pratnju marševa i pobedničkih oda, koji su se toliko razlikovali od sumorne i teške stvarnosti.
ŽELjKA:Okudžava je vaskrsnuo u ruskoj literaturi čoveka, pojedinca, usamljenog stanovnika velikog grada, žrtvu ”slavne epohe”. I to ne na protestni ”disidentski” način, već na beskrajno lirski i nenasilni. Upravo zato je boriti se protiv Okudžavinog uticaja i popularnosti ideolozima iz CK KPSS bilo tako teško, uprkos svim mogućim cenzurama socrealizma i zahtevima zvanične kritike.
ŽELjKA: Mladi Okudžava početkom 1942 godine, kao 17-godišnji učenik gimnazije odlazi u rat kao dobrovoljac, gde je u borbama s Nemcima bio teško ranjen. Već tada njegov romantizam je na ispitu – preko njega rat prelazi svojom prljavštinom, krvlju, razaranjem ljudskog dostojanstva i žrtvama. On postaje svestan da svako učešće u ratu ne dovodi ni do čega dobrog, čak i ako se završi pobedom ili srećnom smrću. Jer srećna smrt ne postoji.
ŽELjKA: Kao kost u grlu im je stajao crni mačak koji, smejuljeći se ispod svojih brkova, teroriše susede, poražavajuće je bilo slušati o vojniku od papira koji je uzalud ušao u vatru da svet učini boljim, olovni vojnik njegovog sina uvek sa uperenim automatom upozoravao je na presiju vlasti, vređao ih je ponoćni trolejbus u kojem se voze putnici - sapatnici, jeretički je zvučala konstatacija da su pijadestali pobeda viši i od samih pobeda. Njegovi poznati stihovi da na svetu ima tek nekoliko pravih ljudi, a u Rusiji samo njegova mama, predstavljali su šamar vlasti, znajući da mu je mama provela skoro 20 godina u logoru i progonstvu.
ŽELjKA: Kasnije, posle rata studirao je u Tbilisiju i Moskvi literaturu, zatim gradi svoj životni put prvo kao profesor ruskog jezika u provinciji, zatim kao novinar i književni redaktor, da bi pre nego što je definitivno izabrao književno stvaralaštvo za svoj poziv, postao urednik kulturne rubrike u Literaturnoj Gazeti.
DEJAN: Sa početkom perestrojke aktivno se uključuje u politički život i zauzima aktivnu demokratsku poziciju. Tokom života ustaje u odbranu disidentskih pesnika Danijela i Sinjajeva, a 1990 godine postaje, između ostalog, član komisije za pomilovanja. 1993 godine zauzima prilično radikalnu poziciju po pitanju unutrašnje politike zemlje i naročito u periodu posle perestrojke i dramatičnih događaja prilikom zauzimanja Belog Doma od strane opozicije i oružanog zauzimanja od strane vojske. U oktobru 1992 godine potpisuje pismo 42-ojice.
ŽELjKA:To je bio prvi i jedini put da je nastupio na strani države i legalno izabrane vlasti. Smatrao je da je svaki rat u Rusiji upravo građanski rat (kao i 1917 godine, kada se u istoj situaciji našao i Aleksandar Blok), jer dovodi do zaoštravanja jednog te istog nerazrešivog konflikta i predstavlja samo razlog za samoistrebljenje. Mnogi su mu to zamerili (sa punim pravom) kao podršku Jelcinskoj vlasti i on je taj svoj izbor i platio, ne krijući se iza tih činjenica, ali osećajući odgovornost za sudbinu zemlje.
ŽELjKA:Njegova jednostavna, melodična, plemenita i topla poezija ima dva osnovna tematska sloja: rat (mržnju prema ratu i tiraniji, težnju za slobodom) i mirnodopsku svakodnevnicu (moskovske ulice, sudbine običnih ljudi, patnju i sreću u ljubavi, bratstvo među ljudima, nežnost,hrabrost, tugu i dobrotu). Glavna karakteristika njegovih pesama je njihovo obraćanje, ne proklamativno, ne kao poruka masama, ne samo čitavom auditorijumu, ne svima zajedno - nego svakom slušaocu posebno.
DEJAN: Neverovatno je njegovo umeće, da sa svakim pojedinim slušaocem uspostavi svojevrstan dvosmerni duhovni kontakt. Na taj način, slušajući Okudžavine pesme pretvaramo se u njegovog sabesednika, postoje samo slušalac i pesnik, a pesnik i pevač preuzima na sebe naše brige, odgovara na naša pitanja, umiruje nas, podučava i uliva nam nadu. Pevao je o ljubavi i nadi i učinio da ljudi sačuvaju nadu i da poveruju u ljubav, u vreme kada je to bilo najmanje logično. To sovjetsko stoleće će ga na kraju obeležiti, ako nikako drugačije, onda u svakom slučaju kao ”savest epohe bez savesti”. U mnogim pesmama je u dubokom podtekstu prisutna metaforičnost, kao i za njega tako karakteristična ambivalentnost, koja ga je pratila čitavog života zbog teških porodičnih ožiljaka, borbe između vere i ateizma, nade i razočarenja, sreće i bola.
DEJAN: Okudžava se ponosio svojim običnim prostim poreklom, odlično je znao jezik i stil ulice, i mada je mrzeo psovke, odlično je vladao rezkom i britkom rečju. U Okudžavi je bilo mnogo kavkazkog, gorštačkog, gordog, nije dozvoljavao ni najmanju familijarnost, strogo je držao diskreciju i po svemu ovome se slobodno može reći da je bio pravi aristokrata u pozitivnom smislu reči.
ŽELjKA: Ne želeći takvu definiciju, kakvom su ga često opisivali, jednom je sam dao definiciju inteligenta: inteligentan čovek mora da sumnja u sebe, da se podvrgava samoironiji, da strasno voli znanje i da ga prinosi na oltar otadžbini, ali i da ume da uzvrati po njušci – to je inteligent, a ne sovjetska formula: diploma, naočare, šešir. U ovakvom stavu se upravo i skrivala tajna njegove ljudske i književne privlačnosti i šarma. Usred apsolutno neutralnog teksta – odjednom bljesne jedka, gorka konstatacija, koja pokazuje kako je mnogo ovaj čovek prošao u životu i kako tačno, trezveno i sveobuhvatno sve shvata.
ŽELjKA: Okudžavu nije jednostavno okarakterisati kao velikog pesnika u klasičnom smislu, iz jednostavnog razloga što se veliki deo njegove poezije ne čita već sluša. I što je još važnije - da bi se do kraja ta poezija ocenila, neophodno je čuti glas samog autora uz diskretnu pratnju njegove gitare. Tek takvo ”čitanje” poezije velikog umetnika pruža objašnjenje za onu neverovatnu svenarodnu popularnost barda, popularnost koju do njega nije doživeo nijedan ruski pesnik, a posle njega samo jedan - Vladimir Visocki, takođe bard sa gitarom i neponovljivim glasom.
DEJAN: Na Zapadu je njegovo ime postalo po prvi put poznato u drugoj polovini 1964 godine, prvo u Francuskoj, a posle toga sve šire. Pored nekadašnjeg Sovjetskog Saveza, velike uspehe Okudžava je postigao u Francuskoj, Nemačkoj, Japanu i naročito u Poljskoj. Kasnije je pesnik dobijao pored domaćih i razne pesničke premije i nagrade u inostranstvu, među kojima i 1967 godine u Jugoslaviji – Zlatni venac, na Struškim večerima poezije, 1985 u San Remu u Italiji, a 1994. godine je za svoj autobiografski roman ”Zatvoreno pozorište” dobio najprestižniju današnju rusku književnu nagradu ”Buker”. Mada je pisao i darovite istorijske romane, u istoriji će ostati upravo kao bard.
ŽELjKA: Okudžavin kolega i prijatelj, književnik Vladimir Motilj za pesničku sudbinu Okudžave kaže: „Sa Bulatom se dogodila besmrtnost. Zajedno sa Pasternakom i Mandeljštamom, Ahmatovom i Brodskim, on je bio i ostaće savest ruske inteligencije HH veka. Oni nisu dozvolili da se pokidaju spone vremena, da se preseče nit humanizma, koja povezuje prošli vek sa budućim vekom”.
DEJAN: Prvi koji je na taj put krenuo i otvorio sve brane – bio je upravo veliki ruski pesnik Bulat Okudžava, tvorac jednog posebnog pesničkog žanra – tzv. „autorske pesme”. Lično želim Herceg Novom još mnogo ovakvih nezaboravnih i uspešnih događaja i radujem se mogućnosti nekog našeg novog budućeg susreta. Beograd /Herceg Novi, 28.07.2015.
Mihailo B. Đaković
DEJAN: Nažalost, osamdesetih godina prošlog veka Okudžava prestaje da piše muziku za svoje stihove, da na kraju svoje stihove, iz perioda 1993-1996 godine, sam nije voleo. Razloga je bilo mnogo: starost, bolest, osećanje ćorsokaka i kompromitacija svih vrednosti, za koje se on upravo zalagao, a koje su se sve više urušavale sa novom jelcinskom vlašću. Tek malo pre smrti Okudžava je napisao nekoliko oštrih, tragičnih, proročkih stihova.
ŽELjKA: Poslednji koncert održao je u sedištu UNESKA, u Parizu 23 juna 1995 godine. Umro je u vojnoj bolnici, u predgrađu Pariza, Klamar, 12. juna 1997. godine, u svojoj 73 godini, gde ga je supruga Olga jedan dan pred smrt, po njegovoj želji i sa blagoslovom starca Pskovo-Pečerskog manastira krstila imenom Jovan, u čast mučenika Jovana Voina iz 4 veka n.e.
Okudžavine pjesme čitao je glumac Dejan Đonović, a njih nekoliko je otpjevala solista i glumica Natalija Rasijeva uz pratnju gitariste Danila Basnera i domriste Konstantina Fjodorova.
Petar Živadinović (izvodi iz izlaganja):
- Moja uloga, poslije svega što smo čuli i vidjeli, može biti nezahvalna. Ja ću najprije da se zahvalim biblioteci u Herceg Novom koja organizuje ovaj Sajam, koja organizuje ovo veče, vjerovatno i "gospodinu slučaju" i nekim drugima, koji su učinili da slušamo prekrasne interpretacije Okudžavine poezije u izvođenju ruskih umjetnika. Zahvaliću se naravno i, prije svega, prevodiocu gospodinu Đakoviću, koji nije mogao da dođe zbog više sile, a moram se jednako zahvaliti Dejanu i Željki, koji su vodili ovo lijepo veče i koji su to tako lijepo uradili da je odsustvo prevodioca bilo skoro neprimjetno, jer sve njegove ideje i misli su oni pročitali i interpretirali kako valja.
- Objavili smo za dvadesetak godina, u Paidei, djela nekolicine najvećih ruskih pisaca danas. Evo da spomenem samo dva, ili dvoje. To su Mihail Šiškin i Ljudmila Ulicka. Oni spadaju u pet, neki kažu deset, najboljih savremenih ruskih pisaca. Većinu tih djela smo objavili prvi put na srpskom jeziku.
- Jednom od trgovaca koji se bave knjigom i koji se ljutio što ja insistiram na kvalitetu, rekao sam: „Da li bi ti prodavao hranu u kojoj znaš da ima otrova, koja je opasna za ljudsko zdravlje?“ On kaže: „Pa, ne bih.“A zašto onda prodavati hranu koja je opasna za ljudsku dušu? Zašto?
- Sve naše knjižarske distributivne mreže su trgovačke, oni ne moraju da prodaju ništa osim onog što oni odluče da prodaju. I sada zamislite vi da uđete u piljarnicu i tražite da dobijete trešnje, a oni vam kažu: „A nemojte trešnje, bolje su višnje.“ Naše knjižare u Beogradu liče na tu piljarnicu koja nema 90% voća i povrća koje mora da ima svaka najobičnija piljarnica. E, tu je kvaka. Drugim riječima, mi nećemo nikada moći da isplivamo ako imamo vrijedne ljude koji rade vrijedne stvari i u izdavaštvu i kulturi, a oni nemaju priliku da to što rade pokažu. Jednostavno da pokažu. Ili ako proizvedu nešto, a ne mogu da prodaju, nemaju gdje da prodaju. Kod nas je jedna strahovlada, u vremenu kiča i razonode. To je naša situacija, u kojoj se svjesno zaglupljuje publika, da bi se onda tvrdilo kako publika želi te gluposti koje joj se preko medija, preko televizije, preko izdavaštva nude.
URUČIVANjE PLAKETA TRGA OD KNjIGE
Kao i svake godine, na "Trgu od knjige", dodjeljuju se plakete djelima koja po svom kvalitetu i značaju naučnog i umjetničkog dostignuća predstavljaju izuzetan napor izdavača, urednika i pisaca. Nagrađuju se djela izdata u periodu između prošlogodišnjeg i ovogodišnjeg Sajma knjiga (jul 2014-2015. godine). Odluku i obrazloženje žirija, saopštio je predsjednik žirija prof. dr Goran Maksimović.
OBRAZLOŽENjE ŽIRIJA ZA DODJELU PLAKETA TRGA OD KNjIGE 2015. GODINE
1. PLAKETA ZA IZDAVAČKI PODUHVAT GODINE:
SANU i Izdavačka kuća Zavod za udžbenike, Beograd, za izdanje: Rečnik pojmova likovnih umetnosti i arhitekture
Obrazloženje: Rečnik pojmova likovnih umetnosti i arhitekture obuhvata prvi tom (od A-Đ) u kojem su objavljena dostignuća ranije utemeljenog velikog naučnog projekta izrade umjetničkog i naučnog leksikona iz oblasti likovnih umjetnosti i arhitekture. Leksikonske odrednice obuhvataju opštu istoriju, prirodu, svojstva i funkciju dvije srodne oblasti: likovne umjetnosti i arhitekture, a opisuju fenomene, ličnosti i djela od antičke do savremene umjetnosti, te od afričkih plemenskih skulptura, preko italijanske renesanse, do savremenih duboreza, gravira i slikarskih kompozicija nastalih među južnoslovenskim narodima.
2. PLAKETA ZA EDICIJU:
Izdavačko preduzeće Arhipelag,Beograd, za ediciju Dela Danila Kiša, koja obuhvata ostvarenja Danila Kiša, uz priređivanje Mirjane Miočinović. Posebno vrijednu činjenicu predstavlja objavljivanje Kišovih filmskih scenarija koji do sada nisu bili uvršteni u izdanja njegovih sabranih djela, a koji pored reprezentativnih i poznatih tekstova, kao što su romani Peščanik i Bašta, pepeo, te autopoetička i polemička studija Čas anatomije, iznova razotkrivaju aktuelnost Kišovog djela.
3. PLAKETA ZA NAJLjEPŠU KNjIGU:
Izdavačkog preduzeća Kreativni centar, Beograd,za knjigu Simeona Marinkovića, Priče od A do Š, za koju su ilustracije uradili: Tihomir Čelanović i Dušan Pavlić.
Obrazloženje: Izuzetno kreativno, savremeno izvedena grafička rješenja i ilustracije, koje su razvijene na nivo višeznačnih simbola u potpunoj korespondenciji sa književnim tekstom.
4. PLAKETA ZA DJEČIJU KNjIGU GODINE:
Izdavačka kuća Pčelica, Podgorica-Čačak, za knjigu Davida Vartebedijana, Ilustrovani rokenrol vodič.
Obrazloženje: Zanimljiva kazivanja o rokenrolu kao popularnom muzičkom pokretu druge polovine 20. vijeka, ispričana kroz maštovito sjedinjavanje tekstualnog i vizuelnog doživljaja značajnih kompozicija, autora i bendova. Posebnu vrijednost ovoga izdanja predstavlja činjenica da je rukopis u cijelosti prilagođen dječijem uzrastu i da sadrži prevashodni edukativni karakter.
Članovi žirija Trga od knjige 2015. su :
Prof. dr Goran Maksimović
Mr Đorđe Malavrazić
Voislav Bulatović
Dobitnicima nagrada plakete je uručio Vladimir Dželetović, sekretar Sekretarijata za društvene djelatnosti i lokalnu upravu Opštine Herceg Novi.
Vladimir Dželetović (obraćanje u ime organizatora):
Poštovani gosti, posjetioci Trga od knjige i ljubitelji pisane riječi,
Ove godine Herceg Novi je na svom najljepšem trgu po 13. put bio centar pisanih djela u Boki i čuvar dragulja naše i strane književnosti. Namjera je organizatora Trga od knjige, Gradske biblioteke i čitaonice, kao i Opštine Herceg Novi, da uprkos takozvanim savremenim trendovima kojima se često banalizuje i obesmišljava svaka vrijednost, ugrade još koji kamen u bedeme u kojima se gradi brana i kultura.
Ove godine na Trgu od knjige obilježili smo tri značajna jubileja: 80 godina od rođenja Danila Kiša, 50 godina od smrti Aleksandra Lesa Ivanovića i 100 godina od rođenja Branka Ćopića. U proteklih osam dana našeg druženja na ovom po mnogo čemu posebnom, gotovo kultnom ambijentu u hladu crkve Svetog Arhangela, Biblioteke, Arhiva i zadužbina, uvjerili smo se da se štampana knjiga ne prepušta prošlosti i zaboravu i ne posustaje pred naletom novih tehnologija. Njom se čuva i značajan segment materijalne kulture, ali što je još bitnije čuvaju se živima vrijednosti na kojima počiva današnja civilizacija. Zahvaljujem organizatorima Trga, izlagačima i posebno vama posjetiocima, što ste zajednički na ovom kamenu koji vjekovima odoljeva vjetrovima promjena pomogli da pokažemo, sačuvamo i njegujemo izvorište našeg kulturnog bića. Pozdravljam vas još jednom u ime Opštine Herceg Novi i želim da se vidimo i sledeće godine na ovom istom mjestu, predani istom cilju.
Dragoljub Kojčić (obraćanje u ime nagrađenih):
Kažu da je jednom prilikom Volt Vitmen kada je bio u društvu visoko učenih i umjetnički vrlo senzitivnih dama, koje su ga hvalile, rekao: „Moje dame samo sam se uklapao u vaše kriterijume.“
Zapravo svaka nagrada koliko govori o onome ko je njen laureat, isto toliko govori i o onima koji uspostavljaju kriterijume. U ovome gradu, da postoji neki novi Botičeli i da želi da slika ponovo rađanje Venere, sigurno bi slikao ovdje u ovome moru iza nas i ni na jednom drugom mjestu. Ja sam zato bio siguran da će Rečnik likovnih pojmova i arhitekture, što bi rekli likovna enciklopedija, u ovom gradu tako punom svjetlosti, tako punom te neke praizvorne ljepote, u podneblju koje su obilježili Lubarda, Lainović, Dado Đurić, danas Vojo Stanić, da prosto nešto što tako sveobuhvatno i tako temeljno dodiruje temu likovne umjetnosti mora da dobije nagradu.
Međutim, veoma mi je drago, pogotovo kad vidim ova mlada lica, da postoji jedan bunt onih koji vjeruju u kulturu i koji se na ozbiljan način bave kulturom i koji će prenijeti kulturu u buduće vrijeme.
Ove godine, svih ovih večeri, od gospođe Vide Ognjenović i nas drugih koji smo sjedili za ovom tribinom, provlači se zajednički imenitelj da vjerujemo u knjigu i da vjerujemo u elitnu kulturu. U to ime, gospodo hvala vam, bili ste dio ovog projekta
Ovogodišnji Trg od knjige završen je koncertom novske grupe Castel Nuovo.
